Onderzoek Winterhanden en -tenen

Bij winterhanden en wintertenen ontstaan er gedurende de wintermaanden paarsblauwe, jeukende of pijnlijke verkleuringen aan vingers of tenen. Vaak is er ook wat zwelling en soms zijn er wondjes. Soms komen vergelijkbare klachten aan de bovenbenen voor. Er is een duidelijk verband tussen het voorkomen van de klachten en een lage omgevingstemperatuur. Wanneer de temperatuur beneden de 12 ºC komt, krijgen mensen die daarvoor gevoelig zijn last van deze klachten. Het gaat om een relatief onschuldige maar erg hinderlijke aandoening die flinke beperkingen kan opwerpen in het dagelijks leven en waarbij we helaas nog weinig weten over achtergronden en behandeling.

Het project Perniones en de huisarts

In het verleden werden winterhanden en wintertenen vaak behandeld met een injectie vitamine D3, met het bloedvat verwijdende medicijn nifedipine of met een ontstekingsremmende créme. In mijn eerste onderzoek, uitgevoerd in 2003/2004, is de effectiviteit van vitamine D onderzocht. Het bleek dat inname van vitamine D geen duidelijke verbetering van de klachten tot gevolg heeft, in vergelijking met placebo. In 2004/2005 hebben we Er lijkt een erfelijke factor een rol te spelen bij het ontstaan van de klachten. Patiënten benaderen vooral hun huisarts met hun klachten, maar die heeft vervolgens weinig te bieden. Ook deze resultaten zijn gepubliceerd.

De afgelopen jaren voerden wij een onderzoek uit naar drie mogelijke remedies tegen deze vervelende klacht. Het project werd mogelijk gemaakt door een bijdrage van ZonMw fonds Alledaagse Ziekten en begeleid door Em. prof. dr. A.L.M. Lagro-Janssen, afdeling eestelijnsgeneeskunde en Prof. dr. P. Smits, afdeling farmacologie en toxicologie van de Radboud Universiteit Nijmegen. We hebben patiënten uitgebreid laten vertellen over hun aandoening. De conclusie was dat winterhanden en wintertenen als een nare aandoening wordt ervaren, die soms forse beperkingen in het dagelijks functioneren veroorzaakt. Patiënten benaderen vooral hun huisarts met hun klachten, maar die heeft vervolgens weinig te bieden. Verder hebben we gekeken of we meer duidelijkheid kunnen krijgen over de mogelijk familiare factor bij winterhanden en wintervoeten. Daar hebben wij aanwijzingen voor gevonden: winterhanden en winter tenen komen in sommige families veel vaker voor dan in andere. Tenslotte is onderzocht of gebruik van de medicijnen Vitamine D, Nifedipine en corticosteroidhoudende crème gunstig werkt op de klachten van patiënten met winterhanden en wintervoeten. Dat bleek niet het geval te zijn: de medicijnen weken niet beter las placebo. Het project heeft geleid tot de promotie van dr. I.H. Souwer op 3 juli 2017 aan de Radboud Universiteit te Nijmegen op het het proefschrift: Chilblains in general practice. Het proefschrift is hier te lezen,

Publicaties over dit onderwerp

Souwer IH, Lagro-Janssen ALM. Perniones. Winterhanden, Wintertenen en ‘Winterdijen’. HuisartsWet 2004;47:594-6.
Souwer IH, Lagro-Janssen ALM. De behandeling van perniones. Een literatuuronderzoek.HuisartsWet 2004;47 (12):561-4.
Souwer IH, Robins LJH, Lagro-Janssen ALM. Chilblains from the patient’s perspective. Eur J Gen Pract. 2007;13:159-60.
Souwer IH, Lagro-Janssen ALM. Perniones. Winterhanden, wintertenen en ‘winterdijen’. In van Essen GA, redactie. Een bedrieglijke bijbal. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2007:133-138.
Souwer I. Wintertenen/perniones. In Eekhof JAH, Knuising Neven A, Opstelten W, redactie. Kleine kwalen in de huisartspraktijk. Maarsen; Elsevier gezondheidszorg, 2007: 785-8.
Souwer IH, Lagro-Janssen ALM. Vitamin D3 is not effective in the treatment of chronic chilblains. Int J Clin Pract 2009;63:282-6.
Souwer IH, Lagro-Janssen ALM. Vitamine D3 werkt niet bij winterhanden en wintertenen. Huisarts Wet 2010;53:135-40 Souwer IH, Lagro-Janssen ALM. Chronic chilblains. BMJ 2011;342:d2708
Souwer IH, Lagro-Janssen ALM. Wintertenen/perniones. In Eekhof JAH, Knuising Neven A, Opstelten W, redactie. Kleine kwalen in de huisartspraktijk. Amsterdam; Reed Business Education 2013: 854-8.
Souwer IH, Smaal D, Bor HJH, Knoers N, Lagro Janssen ALM. Phenotypic familial aggregation in chronic chilblains. Fam Prac 2016 doi 10.1093/fampra/cmw052
Souwer IH, Bor JHJ, Smits P, Lagro-Janssen A LM. Nifedipine vs Placebo for Treatment of Chronic Chilblains: A Randomized Controlled Trial. Ann Fam Med 2016;14;453–459.
Souwer IH, Bor J, Smits P, Lagro-Janssen ALM. Assessing the effectiveness of topical betamethasone to treat chronic chilblains : a randomised clinical trial in primary care.Br J Gen Pract 2017; DOI: https://doi.org/10.3399/bjgp17X689413.
Souwer IH. Chilblains in general practice. Thesis 2017.
Souwer IH, BOR JHJ, Smits P, Lagro-Janssen ALM. Nifedipine help niet bij chronische perniones. Huisarts Wet 2018;61(2): 3-5.